Newsletter nr 1 | październik 2025 r.

Szanowni Państwo,

Przekazujemy Państwu pierwsze wydanie Newslettera Zespołu ds. Dostępności w Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie. Nasz zespół podjął działalność w październiku 2024 roku i od tego czasu systematycznie pracuje nad tym, aby Uczelnia była jeszcze bardziej przyjazna i dostępna dla wszystkich osób, niezależnie od ich indywidualnych potrzeb.

Dostępność to nie trend ani dodatkowy przywilej - to prawo każdego człowieka, a Uniwersytet, jako instytucja publiczna, ma obowiązek zapewniać dostępność przestrzeni, informacji oraz zasobów cyfrowych. To także nasz wspólny akademicki i moralny obowiązek, aby być otwartym środowiskiem, w którym każdy może się rozwijać i czuć się pełnoprawnym członkiem wspólnoty uniwersyteckiej.

Newsletter będzie się ukazywał cyklicznie dwa razy w roku (październik, marzec) i będzie źródłem:

• praktycznych informacji,
• aktualnych wytycznych,
• dobrych praktyk,
• wykazu działań na rzecz dostępności.

---

KIM JESTEŚMY - SKŁAD I ZADANIA ZESPOŁU DS. DOSTĘPNOŚCI

Zespół ds. dostępności został powołany na podstawie zarządzenia nr RO21.1.91.2024 z dnia 27 września 2024 r. JM Rektora w składzie:

dr hab. Barbara Kowalska, prof. UJD, Prorektor ds. Organizacji i Rozwoju, Uczelniany Koordynator ds. Dostępności – odpowiada za koordynowanie i nadzór zadań realizowanych przez członków Zespołu.

Członkowie Zespołu:

• mgr inż. Maria Róg - osoba odpowiedzialna za dostępność architektoniczną: monitoruje i wspiera dostosowanie infrastruktury Uczelni, likwidację barier architektonicznych, wdrażanie rozwiązań ułatwiających poruszanie się osobom ze specjalnymi potrzebami,
• mgr Anita Janicka - osoba odpowiedzialna za dostępność cyfrową: dba o zgodność serwisów internetowych, platform edukacyjnych, aplikacji mobilnych i dokumentów cyfrowych z wymogami WCAG 2.1,
• mgr Magdalena Okwiet - osoba odpowiedzialna za dostępność komunikacyjno-informacyjną: zajmuje się standardami komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, dostępnością informacji i wydarzeń.

---

CZYM JEST DOSTĘPNOŚĆ I JAK UCZELNIA POWINNA JĄ STOSOWAĆ?

Dostępność oznacza, że środowisko, usługi, i informacje są użyteczne, zrozumiałe i możliwe do wykorzystania przez wszystkie osoby, niezależnie od ich ograniczeń funkcjonalnych.

Na Uczelni dotyczy to m.in.:

• przestrzeni fizycznej - budynki, sale wykładowe, toalety, wejścia, oznaczenia, komunikacja wizualna,
• środowiska cyfrowego - strony internetowe, platformy e-learningowe, aplikacje mobilne, dokumenty cyfrowe,
• komunikacji i informacji - wszelkie formy przekazu informacji, w tym wydarzenia, materiały drukowane, multimedia.

Dostępność to fundament równości i inkluzji. Dążmy wspólnie, aby każdy student, pracownik, wykładowca i gość Uczelni mógł pełnoprawnie korzystać z życia akademickiego, bez napotykania zbędnych barier.

---

DOSTĘPNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA - CO TO OZNACZA?

Dostępność architektoniczna to taki sposób projektowania i organizowania przestrzeni, aby mogły z niej korzystać wszystkie osoby – niezależnie od stopnia sprawności, wieku czy stanu zdrowia.

Na Uczelni dotyczy to m.in.:

• wejść do budynków i drzwi (podjazdy, szerokie przejścia, brak progów),
• komunikacji wewnętrznej (windy, korytarze, oznaczenia),
• dostępnych toalet,
• sal dydaktycznych dostosowanych do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami,
• oznakowania budynków, tzn.: zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy,
• zapewnienia osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób.

Zgodnie z Ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, instytucje publiczne – w tym uczelnie – mają obowiązek zapewniać dostępność architektoniczną osobom ze szczególnymi potrzebami przez stosowanie uniwersalnego projektowania lub racjonalnych usprawnień. Jeśli to nie jest możliwe, oferować dostęp alternatywny (np. pomoc asystenta, przeniesienie zajęć, dostęp online).

Dlatego władze Uczelni od wielu lat konsekwentnie podejmują działania mające na celu likwidację barier architektonicznych oraz poprawę komfortu i bezpieczeństwa wszystkich członków społeczności akademickiej.

Dostępność to nie przywilej - to prawo.

---

DOSTĘPNOŚĆ CYFROWA - CO TO OZNACZA?

Dostępność cyfrowa oznacza wypełnienie wszystkich kryteriów sukcesu określonych w dokumencie WCAG 2.1 na poziomie AA (Art. 5 Ustawy), podzielonych wg czterech podstawowych zasad WCAG:

• postrzegalność - informacje oraz komponenty interfejsu użytkownika na stronie muszą być pokazane użytkownikom w sposób umożliwiający ich odbiór za pomocą zmysłu słuchu, wzroku lub dotyku,
• funkcjonalność - komponenty interfejsu użytkownika oraz nawigacja muszą być możliwe do użycia i wykorzystania,
• zrozumiałość - właściwości strony, tj. interfejs, nawigacja, przyciski i inne elementy informujące lub wymagające akcji użytkownika muszą być zrozumiałe,
• kompatybilność - treści i materiały mają być opublikowane we właściwy, rzetelny sposób, co w szczególności dotyczy stosowania się do właściwych standardów technicznych.

Zasady tworzenia dokumentów w programie Microsoft Word

(plików załączanych na stronie, oraz materiałów przygotowywanych i udostępnianych dla Studentów)

• wbudowane szablony - można ich użyć, aby mieć pewność, że dokument ma prawidłową strukturę, właściwie ułożone nagłówki i listy oraz że ich kolejność odczytu jest prawidłowa (Menu: Plik >> Nowy, w wyszukiwarce wpisując frazę: Szablony z ułatwieniami dostępu),

  

• nazwa pliku - powinna być zwięzła, jasno wskazująca na treść dokumentu, np. "program_konferencji", "karta_informacyjna" itp. Wyrazy w nazwie należy oddzielać myślnikami lub znakami podkreślenia bez spacji,

  

• tytuł - powinien on być opisowy i znaczący. W informacjach pliku w sekcji “Właściwości” należy uzupełnić pole “Tytuł”. Można również wypełnić pozostałe pola dostępne w tej sekcji. Tytuł dokumentu może się różnić od nazwy pliku,

  

  

• język dokumentu - należy oznaczyć język całego dokumentu oraz części w wybranych fragmentach tekstu,

  

• tekst - powinien być wyrównany do krawędzi oraz zapisany fontem bezszeryfowym (np. Arial, Verdana, Calibri) o rozmiarze minimum 12 pkt. Należy unikać wstawiania tekstu w wielu kolumnach,

  

• style formatowania - należy używać wbudowanych (lub odpowiednio zmodyfikowanych) stylów, które umożliwiają zastosowanie określonych akapitów i nagłówków,

  

• akapity - zaleca się stosowanie krótkich akapitów oddzielonych od siebie. Nie powinno się ich zapisywać w całości za pomocą kursywy,
• interlinia - powinna być ustawiona na minimum 1,5 pkt. Odległości między akapitami, a także między akapitami i nagłówkami powinny być wprowadzone z użyciem sekcji „Odstępy”. Nie należy wykonywać odstępów ręcznie za pomocą kilkakrotnego użycia klawisza Enter lub skrótu klawiszy Shift+Enter,

  

  Lub bezpośrednio edytując z paska zadań:

  

• nagłówki - są wymagane i stanowią one elementy nawigacyjne struktury informacji zawartej w dokumencie. Należy przestrzegać hierarchii nagłówków (zachowywać kolejność ich stosowania),
• „Punktory” i „Numerowanie” - elementy tekstu, które są wyliczane powinny być sformatowane za pomocą listy punktowanej lub numerowanej. Nie należy stosować ręcznego wyliczania np. za pomocą myślników,
• tabele - muszą posiadać prostą strukturę, posiadać tytuł oraz odpowiednio zdefiniowane komórki nagłówkowe. Treści komórki w tabeli nie należy formatować za pomocą spacji oraz skrótu klawiszy Ctrl+Tab,

  

• obrazy - osadzona w dokumencie grafika wnosząca dodatkową treść musi mieć odpowiedni tekst alternatywny. Aby dodać tekst alternatywny należy kliknąć prawym przyciskiem myszy na grafikę i z menu wybrać opcję „Formatuj obraz”. Następnie trzeba przejść do zakładki „Układ i właściwości”, wybrać opcję „Tekst alternatywny” i wpisać treść w polu „Opis”,

  

• hiperłącza - należy się upewnić, że tekst linku jest znaczący i zrozumiały dla człowieka. Powinien posiadać czytelną treść informującą o tym, do jakiego miejsca prowadzi link po kliknięciu na niego. Odnośnik powinien wyróżniać się w tekście, dlatego należy pozostawiać automatyczne formatowanie polegające na podkreśleniu tekstu i zmianie koloru czcionki,
• nagłówek i stopka - nie należy zamieszczać wewnątrz nich hiperłączy oraz istotnych informacji, chyba, że są one powtórzone w tekście głównym pliku,
• podział strony - należy wstawiać znaku podziału strony zamiast powtarzania znaku nowego akapitu (naciskania klawisza ENTER),

  

• kreator spisu treści - stworzenie indeksu lub spisu treści, aby przedstawić konspekt zawartości dokumentu biurowego, może zapewnić wygodny sposób przemieszczania się między działami i sekcjami dokumentu,
• numerowanie stron - ułatwia czytanie i edytowanie dokumentu oraz nawigowanie po jego zawartości,
• ozdobniki - inicjały (wyróżniona pierwsza litera rozpoczynająca akapit), ramek tekstowych (w sekcji „Kształty”), obiektów typu WordArt, animacji (np. migania, błyskania) - nie należy używać tego typu ozdobników w dostępnych dokumentach,
• zapis do formatu pdf - aby zapisać dokument w formacie pdf (konwersji do pliku pdf) w programie Microsoft Word należy wybrać funkcję „zapisz jako”,

• inne zasady:

  • zawartość: Oznacz język dokumentu i części. Pisz prosto krótkimi zdaniami. Wyjaśniaj znaczenie akronimów i skrótów. Nie dziel wyrazów automatycznie. Unikaj używania obrazów tekstu. Zapewnij spis treści dla długich dokumentów,
  • wygląd: Zadbaj o wystarczający rozmiar czcionki - około 12 punktów. Zapewnij odpowiedni kontrast. Nie używaj koloru jako jedynego sposobu przekazania znaczenia. Stosuj wystarczające odstępy w tekście.

Uwaga: Za pomocą funkcji „Inspekcja dokumentu” (znajdującej się w informacjach o pliku) można sprawdzić ułatwienia dostępu, tj. ustalić, czy w pliku znajdują się treści trudne do odczytania dla osób z niepełnosprawnościami.

Zasady publikowania treści na stronie internetowej

Stosowanie tych zasad zwiększa dostępność strony i znacząco poprawia doświadczenie użytkowników korzystających z czytników ekranowych.

• wyrównanie do lewej strony – publikowany tekst powinien być wyrównany do lewej strony, należy unikać justowania i wyśrodkowania. Dłuższy tekst należy podzielić na akapity,
• forma tekstowa – należy unikać zamieszczania skanów, które są obrazami dokumentów oraz tekstów w postaci grafiki. Jeśli na stronie skany dokumentów są wymagane, należy je udostępnić w formacie pdf z rozpoznawalną warstwą tekstową lub dołączyć odpowiednik w formie tekstowej np. plik docx,
• nagłówki – zachowana hierarchia stosowania nagłówków (kolejno h1, h2, h3, …),
• punktory – dla zachowania czytelności wpisu elementy wyliczane w tekście należy przedstawiać za pomocą listy numerowanej lub punktowanej,
• obrazy graficzne – grafika (o ile nie pełni funkcji ozdobnej) publikowana na stronie musi posiadać tekst alternatywny informujący w sposób prosty oraz zwięzły o jej zawartości,
• tekst alternatywny:
• wszystkie obrazy o znaczeniu informacyjnym muszą mieć tekst alternatywny, który opisuje ich zawartość w sposób zwięzły i konkretny,
• unikaj powtarzania informacji zawartych w tekście,
• grafiki dekoracyjne powinny mieć pusty atrybut alt="",
• nie zaczynaj opisów od fraz typu: „Zdjęcie przedstawia…”,
• w przypadku obrazów pełniących rolę linków, tekst alternatywny powinien wyjaśniać cel odnośnika, np.: „Przejdź do strony głównej”,
• w galeriach miniatur opisz zawartość każdego zdjęcia i dodaj informację, że kliknięcie spowoduje powiększenie obrazu.
• hiperłącza - odnośniki powinny być właściwie opisane wskazując konkretną stronę do której jest on kierowany (np. „Więcej informacji znajdą Państwo na stronie Bezpłatne porady dla osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich.”). Nie należy używać zwrotów typu: „tutaj”, „>>”. Należy unikać powtarzających się zarówno samych hiperłączy jak i takich samych nazw na danej podstronie. W przypadku załączników do pobrania należy zamieścić informację o formacie pliku i jego rozmiarze (UCHWAŁA Nr 187.2023 Senatu Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie z dnia 27 września 2023r. w sprawie Uczelnianego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia (pdf, 301.80 KB)),
• pliki audio - powinny być opatrzone transkrypcją, czyli przedstawienie nagrań dźwiękowych tekstowo,
• pliki wideo - muszą mieć możliwość włączenia napisów, oraz audiodeskrypcję (tekstowy opis scenerii filmu) lub transkrypcję (tekstowy zapis filmu),
• fonty - należy używać standardowych fontów bezszeryfowych (np. Verdana, Helvetica, Arial), oszczędnie pogrubionych czcionek dla podkreślenia ważności treści, unikać dużych ilości tekstu sformatowanych majuskułami (wielkimi literami) albo czcionką pochyloną lub podkreśloną,
  • rozmiar czcionki - około 12 punktów,
  • odpowiedni kontrast pomiędzy tekstem a tłem,
  • nie używać koloru jako jedynego sposobu przekazania znaczenia,
  • odpowiednie odstępy w tekście.
• tabele - powinny posiadać tytuł oraz odpowiednio zdefiniowane komórki nagłówkowe. Tabele należy używać tylko do przedstawiania danych typowo tabelarycznych i nie powinny służyć do ustawianiu treści na stronie.

Stosowanie tych zasad zwiększa dostępność strony i znacząco poprawia doświadczenie użytkowników korzystających z czytników ekranowych.

---

DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNO-INFORMACYJNA - CO TO OZNACZA?

Dostępność komunikacyjno-informacyjna oznacza zapewnienie osobom z różnymi potrzebami (m.in. osobom z niepełnosprawnością słuchu, wzroku czy trudnościami poznawczymi) możliwości skutecznego odbioru informacji i uczestnictwa w procesie komunikacyjnym, zarówno w kontakcie bezpośrednim, jak i pośrednim (materiały edukacyjne, zajęcia, wydarzenia).

Standardy dostępności komunikacyjno-informacyjnej, które każdy pracownik Uczelni powinien stosować to:

• w kontakcie bezpośrednim:
  • patrz na rozmówcę - osoby niedosłyszące często czytają z ruchu warg,
  • mów wyraźnie, w normalnym tempie, nie krzycz,
  • zapewnij spokojne, ciche otoczenie przy rozmowie (minimalizuj zakłócenia akustyczne),
  • jeżeli rozmówca nie rozumie – powtórz lub zapisz informację,
  • w razie potrzeby, umożliw kontakt pisemny (np. przez kartkę, e-mail),
• w dokumentach i materiałach edukacyjnych:
  • stosuj prostą, zrozumiałą terminologię i komunikację,
  • w razie potrzeby udostępniaj treści w alternatywnych formatach (wydruk powiększony, plik edytowalny, wersja audio, wersja z audiodeskrypcją),
  • unikaj nadmiernego użycia skrótów, specjalistycznych pojęć bez wyjaśnienia,
• w działaniach organizacyjnych:
  • w związku z obowiązującymi przepisami dotyczącymi zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, każdy pracownik organizujący wydarzenie na uczelni (np. konferencję, wykład, spotkanie, szkolenie, rekrutację, obronę, itp.) ma obowiązek zamieścić w zaproszeniu lub ogłoszeniu wydarzenia informację o możliwości zgłoszenia potrzeb w zakresie dostępności komunikacyjno-informacyjnej.

Przykład komunikatu do zamieszczenia:

Dostępność wydarzenia – informacja dla osób ze szczególnymi potrzebami.
Uczelnia dokłada starań, aby wydarzenie było dostępne dla wszystkich uczestników, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. 2019 poz. 1696).
W przypadku potrzeby zapewnienia udogodnień (np. dostęp alternatywny, asysta, tłumaczenie PJM, materiały w formie dostępnej) prosimy o kontakt do dnia …………………………………………: na adres mailowy: wsparcie@ujd.edu.pl
Jeśli miejsce wydarzenia nie spełnia wszystkich wymagań dostępności architektonicznej, zapewnimy rozsądne usprawnienia lub alternatywne formy uczestnictwa. Zależy nam na zapewnieniu jak najszerszego dostępu dla wszystkich zainteresowanych.